Het ontstaan van de ouderenbeweging

Eerste stappen naar een pensioen voor iedereen

Het begon allemaal met het idee van een pensioen voor iedereen. Dát is anno 1900 de kerndoelstelling van de Bond voor staatspensionering, de voorloper van ANBO-PCOB. Het is een bijzondere doelstelling: het ‘iedereen’ en het ‘staatselement’ maken dit pensioen inclusief, want het sluit niemand uit. Dit ‘we zijn er voor iedereen’ is misschien wel het meest kenmerkende voor de 125-jarige geschiedenis van de ouderenbeweging en het heeft steeds inspiratie en moed voor de toekomst gegeven.

Eerst een diepere duik in de omstandigheden van die spannende ontstaanstijd. Armoede op je oude dag kon bijna iedereen treffen, ook de rijkeren. De Bond voor Staatspensionering wil deze angst voor de toekomst uitschakelen. De grondleggers van de beweging schrijven in 1899: ‘Tallooze menschen gaan den ouderdom met angst tegemoet uit vrees voor armoede, ook zij, die een arbeidzaam en nuttig leven achter zich hebben.’ Er is op dat moment dus een sociaal-economisch probleem: hard werken is geen garantie voor geld, eten en een veilig onderkomen.

Verzet tegen armoede

Op ansichtkaarten en propagandamateriaal van de Bond voor Staatspensionering wordt de armoede in beeld gebracht: hardwerkende oudere uienschillers, onderkomens getimmerd uit overgebleven planken, mannen die aanschuiven aan lange tafels voor een warme maaltijd van de armenzorg. In de tweede helft van de 19de eeuw treft de industrialisatie vooral oudere arbeiders hard. De Bond, een plattelandsbeweging met nogal wat onderwijzers, dominees en ook burgemeesters, verzet zich tegen de schrijnende situaties.

De bondsafdelingen, vooral actief in het noorden en oosten van Nederland, zijn redelijk vrij in hun doen en laten. Afdelingen mogen zelf de contributies bepalen, maar moeten wel 50 cent afstaan aan de bondskas. Van 1700 leden in het eerste jaar, groeit de Bond naar 43.000 individuele leden in 1908. Er zijn 309 organisaties lid – van vissersverenigingen tot kerkelijke gemeenten, ziekenfondsen en zangverenigingen. Brochures van de Bond zijn fameus. Daarin worden bijvoorbeeld internationale vergelijkingen getrokken met de pensioenstelsels van Denemarken, Engeland en Nieuw-Zeeland. Dit om te bewijzen dat een staatspensioen geen dagdromerij is en concreet ingevoerd kan worden. Ook zijn er korte propagandafilms die laten zien hoe hard oudere arbeiders moeten werken.

De ouderenbeweging vanaf 1900

De Bond voor Staatspensionering is de eerste beweging die opkomt voor ouderen. In 1945 ontstaat de Algemene Bond van Bejaarden, in 1960 de Protestants-Christelijke Ouderenbond (PCOB) en in 1958 de latere Unie Katholieke Ouderenbonden (Unie KBO). Op 6 december 1977 fuseren de Bond voor Staatspensionering en de Algemene Bond van Bejaarden tot de Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen (ANBO). De bonden werken samen in het Centraal Orgaan Samenwerkende Bonden. In 2024 komt de fusie ANBO-PCOB tot stand. Een lange, gezamenlijke geschiedenis waarover veel roemruchts te vertellen is.