Interview met digitaliseringsexpert Marije Blok

Marije Blok keek voor haar promotie naar de rol die informatie- en communicatietechnologie (ict) speelt in het leven van ouderen. Voor haar proefschrift onderzocht ze hoe senioren omgaan met digitale technologie, welke belemmeringen en uitdagingen zij ervaren en welke factoren bijdragen aan een succesvolle integratie van digitale middelen in hun dagelijks leven.

‘In mijn promotieonderzoek kwam ik erachter dat ouderen de technologie vaak wel willen gebruiken, als deze maar aansluit bij hun persoonlijke behoeften en gewoonten’, vertelt Marije. Ze benadrukt dat de focus dan ook niet moet liggen op het aanleren van digitale vaardigheden, maar op de meerwaarde die technologie kan hebben in het dagelijks leven. ‘Als ouderen het nut van digitale middelen zien, komt de motivatie om vaardigheden aan te leren vaak vanzelf.’

Uit Marijes onderzoek blijkt dat ouderen technologie vooral gebruiken om verbonden te blijven met hun dierbaren, zoals via WhatsApp of videobellen. ‘Ook hebben veel senioren dankzij sociale media als Facebook weer contact met mensen die ze al heel lang niet meer gesproken en gezien hadden’, zegt Marije. ‘Dat is natuurlijk heel betekenisvol.

Daarom omarmen ouderen digitaal

Marije ziet drie belangrijke redenen voor ouderen om digitale technologie te omarmen. ‘Allereerst dus die verbondenheid met anderen’, zegt ze. ‘Contact met kinderen en kleinkinderen is vaak een eerste motivatie om digitale middelen te leren gebruiken.’ Bankzaken, communicatie met de gemeente, sociale contacten: vrijwel alles gebeurt online. Voor veel mensen is dit lastig. ‘Maar digitale toepassingen kunnen ook een grote meerwaarde hebben én bovendien leuk zijn’, zegt dr. Marije Blok. Daarnaast weegt volgens de onderzoeker het behouden van de autonomie zwaar voor senioren. Technologie helpt ze om bijvoorbeeld zelfstandig hun bankzaken te regelen of online boodschappen te doen. ‘Ten slotte kan technologie bepaalde beperkingen compenseren. Digitale hulpmiddelen als spraakgestuurde assistenten en beeldbellen kunnen een fysieke of cognitieve achteruitgang compenseren.’

Internetten zonder angst

Ondanks de voordelen ervaren ouderen ook belemmeringen. ‘De steeds veranderende gebruikersomgevingen van apps en websites kunnen verwarrend zijn. Ook speelt de sociale omgeving een grote rol. ‘Soms zeggen familieleden te snel “ik doe het wel even”, waardoor ouderen niet de kans krijgen om zelf te leren.’ Uit Marijes onderzoek blijkt verder dat er angst is rondom privacy en online veiligheid. Sommige ouderen vermijden het gebruik van technologie, omdat ze bang zijn slachtoffer te worden van oplichting of datalekken. Dit wordt versterkt door berichten over neptelefoontjes van zogenaamde bankmedewerkers en frauduleuze WhatsApp-berichten. ‘Daarom is het essentieel om ouderen niet alleen te helpen met digitale vaardigheden, maar ook met digitale weerbaarheid. Simpele instructies – zoals hoe je verdachte berichten herkent en veilig online transacties uitvoert – kunnen helpen om deze angsten weg te nemen.’

De overheid moet meer doen

Gelukkig zijn er genoeg initiatieven die laagdrempelige ondersteuning bieden, zoals SeniorWeb en digitale inloopspreekuren in bibliotheken. Daarnaast zou volgens Marije de overheid toegankelijkere en stabielere digitale omgevingen moeten ontwerpen, met meer ondersteuning via telefonische of live hulpdiensten. Ook benadrukt ze het belang van een ondersteunend netwerk. ‘Familieleden en zorgverleners spelen hierin een sleutelrol. Zíj kunnen ouderen op een geduldige en persoonlijke manier begeleiden, zonder ze alles direct uit handen te nemen.’ Door in te zetten op persoonlijke relevantie, een ondersteunende omgeving en toegankelijke technologie, kan de digitale kloof steeds verder worden gedicht. Zo blijft iedereen, ongeacht de leeftijd, verbonden in een digitale samenleving