De afgelopen eeuw is het aantal 65-plussers in Nederland meer dan vertienvoudigd: van 300.000 in 1900 tot 3.600.000 in 2023. Over deze bevolkingsgroep bestaan veel vooroordelen – vaak negatief. Klinisch geriater en internist ouderengeneeskunde Hanna Willems ziet juist de mooie kanten van ouder worden. En zij weet ook: een groot deel van de ouderen is helemaal niet kwetsbaar.
Tekst Marije Remmelink
Hanna Willems is klinisch geriater en internist ouderengeneeskunde in het Amsterdam UMC. Ze behandelt voornamelijk ouderen die gevallen zijn en botbreuken hebben. “Ik hou van werken met ouderen. Het gesprek met hen is vaak heel waardevol en relevant. Want het gaat om grote keuzes. Kiezen tussen leven of dood, tussen leven toevoegen aan de jaren of jaren aan het leven. Wat je belangrijk vindt, wat je nog wilt doen en hoe je de rest van je leven inricht. Binnen de geriatrie komen allerlei problemen voorbij waar ouderen mee te maken krijgen, zowel aan de psychische kant als aan de lichamelijke kant.”
Daarnaast heeft Willems een sociale blik. Want het kan ook met iemand niet goed gaan omdat een netwerk mist, of omdat er een kind of partner overlijdt. Opeens lukken bepaalde dingen niet meer en ontstaan er problemen. Of gaan mensen vallen. “Vallen is vaak een rode vlag, een duidelijk signaal dat iets niet goed gaat”, ziet Willems. “Mensen horen niet te vallen. Onderzoeken waar het precies misgaat en daar hulp bij bieden, is het grootste onderdeel van mijn vak. Daar komen altijd meer thema’s bij kijken: hoe gaat het met je geheugen, wat speelt er thuis, hoe heb je je leven georganiseerd, ben je daar blij mee, zijn er dingen die je niet meer kan, of echt niet meer wil? Ik word blij van dat totale dokteren. Er zijn veel vooroordelen over ouderen, en veel daarvan zijn negatief. Ik probeer juist altijd te focussen op wat er fijn is aan ouder worden. Als je ouder bent, heb je nu eenmaal meer levenservaring. Dat maakt je wijzer, je kunt beter relativeren, betere keuzes maken en je bent meer in balans.”
In onze samenleving heerst het beeld dat alle ouderen kwetsbaar zijn. “Maar”, zo stelt Willems, “tweederde van de 80-plussers is helemaal niet kwetsbaar. Dat vergeten we soms. Er zijn een heleboel vitale ouderen, en er komen er de komende jaren steeds meer bij.” Dat zijn mensen die wel degelijk voelen dat ze ouder geworden zijn, maar geen beperkingen ervaren. Ze fietsen, gaan naar de sportclub, maken lange wandelingen, doen boodschappen en hebben geen geheugenklachten. Misschien moet je je boodschappenlijstje opschrijven, omdat je niet alles direct paraat hebt. En misschien is die ladder een beetje spannend geworden en vraag je iemand om je daarbij te helpen. Maar dat hoort bij vitale veroudering, aldus Willems.
De grootste groep mensen die toch kwetsbaar wordt, is lichamelijk kwetsbaar. Dat zijn vaak mensen die meerdere ziektes tegelijk hebben, zoals diabetes en hart- en vaatziekten of mensen die een beroerte of hartinfarct hebben gehad. Veel van hen hebben flink gerookt of doen dit nog steeds. Deze cluster van aandoeningen zorgt ervoor dat de conditie en daarmee de lichaamsfuncties achteruitgaan. Zij worden met name kwetsbaar in hun mobiliteit.
Andere vormen van kwetsbaarheid zijn cognitieve en sociale kwetsbaarheid. In het eerste geval kun je zo fit zijn als een hoentje, maar je geheugen gaat achteruit, je hebt dementie of je hebt een beroerte gehad. Wie cognitief kwetsbaar is, heeft vaak moeite het overzicht te houden. Dan lukt het huishouden niet meer of worden de financiën een rommeltje. Als je sociaal kwetsbaar bent, lukt het je niet om je netwerk op orde te houden en weet je niet wie je om hulp kan vragen als er een probleem is. Misschien heb je geen (contact met je) kinderen en heb je in je omgeving weinig aanspraak. Mensen die sociaal kwetsbaar zijn, zijn vereenzaamd. Als er wat gebeurt, is er niemand om te helpen, en is direct professionele hulp nodig.
“De gemeenschappelijke factor van deze drie vormen, is dat het zich altijd uit in functieverlies”, legt Willems uit. “Vaak is er professionele hulp nodig. Ouder worden houdt niet per definitie in dat je kwetsbaar wordt. Soms zijn mensen hun hele leven al kwetsbaar, soms worden ze het pas op hogere leeftijd, als de reservecapaciteit van het lichaam afneemt. Als je op jongere leeftijd kwetsbaar bent, valt dat meer op en wordt er vaker iets geregeld. Ook omdat je in het arbeidsproces zit en een netwerk hebt, is de kans op de juiste zorg of ondersteuning groter. Maar zodra je met pensioen gaat, je netwerk kleiner wordt en je minder veerkrachtig bent, openbaart je kwetsbaarheid zich.”
Hoewel we het vaak hebben over kwetsbare ouderen, gebruikt Willems het woord kwetsbaar zelf niet. “U heeft schade van het leven, vertel ik mijn patiënten. Dat gebeurt nou eenmaal als je zeventig of tachtig bent. Dan heb je geen babyhuidje meer, is je haar grijs en je hebt een leesbril nodig. Maar ook in je organen zit de schade van het ouder worden. Daar hoef je niet ziek van te worden en dat hoef je ook niet te repareren. Je kunt je grijze haar wel verven zodat je het niet meer ziet, maar het is er nog steeds. Als ik het zo uitleg, begrijpen de meeste mensen het wel.”
Een deel van deze schade van het leven is wel degelijk omkeerbaar. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat mensen die met gewichten trainen, sterker en fitter worden, en daardoor bijvoorbeeld weer beter gaan lopen en minder kans hebben om te vallen. Daarvoor hoef je trouwens niet per se naar de sportschool. “Neem voor het ontbijt en het avondeten een minuutje om op je stoel te zitten en weer op te staan”, tipt Willems. “In het Engels zeggen ze use it or lose it: als je spieren niet gebruikt, vermindert je spiermassa en worden je spieren alsmaar slapper.”
Veel van de aandoeningen die ouderen kwetsbaar maken, zijn gerelateerd aan leefstijl. Wanneer je je leefstijl verbetert, verbeteren de lichaamsfuncties vaak ook. Blijf bewegen, blijf trainen, blijf lol maken en onderhoud je sociale netwerk is wat betreft Willems dan ook hét advies om te voorkomen dat je kwetsbaar wordt. Daarnaast raadt ze aan om het gebruik van alcohol te beperken. “Alcohol zorgt ervoor dat je slechter slaapt, het vergroot de kans op vallen en je krijgt er maagdarmproblemen van. Ook een minder goed geheugen en somberheid zijn aan alcohol gerelateerd”, stelt Willems. “Daarnaast is het belangrijk om te beseffen: kwetsbaarheid is niet binair. Je wordt niet van de een op de andere dag kwetsbaar. Wees er dus alert op als dingen ineens minder goed gaan. Als stofzuigen te zwaar wordt, betekent dit dat je minder krachtig bent geworden. Dan is het dus tijd om actie te ondernemen. Ik zie vaak dat als mensen hun leefstijl verbeteren, hun lichaamsfuncties ook beter worden. Hou je lichaam en je brein aan de gang, ga naar buiten en blijf onderdeel van de maatschappij, dan blijf je zo lang mogelijk vitaal.”
Dit artikel is de tweede in een reeks over de Nederlandse gezondheidszorg. Met deze reeks willen we u graag informeren en u bewust maken van het belang van goede voorbereiding op toekomstige zorg. Zodat wanneer dat nodig is, u belangrijke beslissingen op basis van de juiste informatie kunt maken.
Een gebroken heup: wel of niet opereren? (december 2023)
Nog te verschijnen artikelen in deze reeks:
Valpreventie (maart 2024)
Zorgplanning (juni 2024)
Behandelgrenzen (augustus 2024)
Levenseinde (oktober 2024)
Nalatenschap/levenstestament (december 2024)
Uitvaart (begin 2025)
Direct naar
Lidmaatschap
Ledenservice
Advieslijn
Magazine
