'Berust ons leven op toeval?'

Oktober - November 2024

Tekst: Arjan Broers Foto: Mark Kohn

Je denkt aan een vriendin van vroeger en plots gaat de telefoon en belt ze. Iemand mist zijn vliegtuig dat later neerstort. Het leven is zo verwonderlijk en verbijsterend dat je soms denkt: dat kan geen toeval zijn. Dit is voorbestemd. Of deel van een groter plan. Of zijn wij een schitterend ongeluk? We vragen het aan een filosoof, een natuurkundige en een predikant.

Jeroen Hopster

Filosoof, Universitair docent ethiek, schrijver

'Als ik moet kiezen, kies ik voor toeval. Hoewel niet álles toeval is: wij mensen kunnen ook plannen en sturen.

Ons leven hangt van zoveel toeval af. Welke eigenschappen kwamen bij elkaar in de nano-seconde van de samensmelting van eicel en een van de talloze zaadcellen? Wie kwam je zomaar tegen die je geliefde of een vriend werd, of een inspiratiebron voor je loopbaan?

Het toeval geeft emotionele verdieping aan ons leven. Als de dingen goed aflopen kunnen we opluchting en dankbaarheid ervaren. Een tragische afloop is des te pijnlijker, in de wetenschap dat er sprake is van een ongelukkig toeval. Het had ook beter kunnen gaan.

Eerder dit jaar schreef ik ‘Toeval. Een onvoorziene filosofie’. Toeval is geen bekend filosofisch thema, maar fascinerend en speels. Het leven zou saai zijn als we alles zelf konden bepalen. Toeval zorgt voor spanning en creativiteit. Maar we moeten niet alles aan het toeval overlaten, anders gebeuren er ongelukken.

Bovendien kan toeval onrechtvaardig zijn. Neem de kwestie van ongelijkheid. Het is toeval met welke genen je geboren bent en waar je wieg stond. Dat is een vorm van toeval die we als samenleving best wat kunnen verminderen, door rijkdom eerlijker te verdelen.’

Julia van Rijn

Predikant in ruste

‘God heeft de wereld geschapen en ons gewild. Wij zijn zelfs geschapen naar zijn beeld. Het had niet gehoeven, maar blijkbaar wilde God een tegenover, iemand om te ontmoeten, wilde hij niet alleen zijn. Dit is geloofstaal, natuurlijk. Ik weet dit niet zeker, maar ik geloof het.

Door dit geloof ervaar ik dit leven als een geschenk, ik ben er blij mee en ik probeer goed te leven. Gaandeweg mijn leven is het woord genade steeds belangrijker geworden: ik hoef mijn bestaan niet te rechtvaardigen of te verdienen, want wij zijn in de gratie bij God. Daardoor mag ik er zijn, met mijn goede kanten én met mijn streken, en dus anderen ook. Mijn leven is niet afhankelijk van wat er lukt of mislukt.

In het verleden en in zwaardere kerken speelt het idee van individuele voorbestemming een rol, alsof ons leven al vastligt, inclusief of we naar de hemel gaan. Maar daar worden mensen bang, ongelukkig of onverschillig van. Het klopt ook niet met onze vrije wil en met de genade. Bovendien: je zult maar geboren zijn in een vluchtelingenkamp of als meisje in Afghanistan. Dan zeg je toch niet dat God dat wil?

God nam een enorm risico door ons zo te maken. Wij kunnen voor oorlog en ellende zorgen, maar eerst en vooral hebben we de ruimte gekregen om goed en gelukkig te leven, met elkaar en met God.’

Klaas Landsman

Hoogleraar Mathematische Fysica

‘Het leven is een ongelofelijk toeval. Als je ziet hoe alles is ontwikkeld, zowel de levenloze orde van de planeten als de orde van al het levende: het had allemaal heel anders kunnen zijn. De kans dat het zou gaan zoals het is gegaan, is ontzettend klein. Van het ontstaan van de melk-wegen tot het ontstaan van levend DNA en RNA.

Het kwartje kan beide kanten op: toeval of juist niet. Als wetenschapper kies ik voor toeval, omdat ik niet plausibel kan maken dat er een plan achter zit. Bovendien kunnen we gemakkelijk een andere ordening bedenken die veel stabieler is. Het leven is heel gevoelig voor verstoringen, of het nu door de inslag van een meteoriet is of door een virus.

Ik kijk met bewondering en verwondering naar het bestaan – daar heb ik mijn werk van gemaakt, waaronder het boek ‘Naar alle onwaarschijnlijkheid: toeval in wetenschap en filosofie’. Voor een theoretische natuurkundige is het bestaan schitterend. Als je verder kijkt dan zie je dat heel veel mensen en andere wezens met verschrikkingen te maken hebben. Daar kan toch geen plan achter zitten? Dan kies ik liever voor toeval – met een hoofdletter T.’

Leden die mee willen praten over de Grote Vraag kunnen dat doen door in te loggen op Trefpunt en te klikken op de knop Doe mee.

Doe mee