'Zijn wij van nature goed?'

‘Vanuit mijn vak, de evolutionaire psychologie, moet je zeggen dat we van nature deels goed zijn en deels slecht. We hebben als mensen geleerd dat we kunnen leven en overleven in groepsverband, daar zit onze kracht. Niettemin is er in elke groep of stam ook altijd concurrentie om voedsel, seksuele partners, macht.

We hebben allerlei manieren gevonden om ons samenleven te regelen en agressie te onderdrukken, zoals loyaliteit aan de groep en empathie waardoor we met elkaar meevoelen. Maar elke groep creëert ook ‘een ander’, een concurrent, een tegenstander of vijand. Met roddel, xenofobie, racisme en geweld tot gevolg.

De onrust in Nederland, Europa en de wereld groeit en dat is fascinerend en ook gevaarlijk. Onze democratische samenleving staat of valt met de bereidheid om elkaar tegemoet te komen. En wie had er rekening mee gehouden dat de Russen bereid zijn om soms zelfs duizend soldaten per dag te offeren aan de oorlog?

Ik zie geen progressie in onze ontwikkeling als mens. Vrede is inderdaad niet vanzelfsprekend. We moeten ons ervoor blijven inspannen, want onze primitieve mechanismen zijn sterk. Voor je het weet zitten we weer in een bloedige stammenstrijd. Autoritaire politieke leiders spelen in op onze primitieve emoties. In de oertijd gingen we elkaar met knuppels of pijl en boog te lijf, nu hebben we wapens waarmee we veel grotere schade kunnen aanrichten, niet alleen aan ‘de ander’, maar ook aan onszelf.’

‘De mens is geschapen naar het evenbeeld van God, dus zijn we in de kern goed. Maar we dwalen van die kern af door bijvoorbeeld hebzucht of angst. Zo belanden we ver van huis, ver van onze goddelijke kern.

Dat wij mensen “geneigd zijn tot alle kwaad”, zoals de Heidelbergse Catechismus zegt, betekent niet dat we kwaad zijn, maar dat we ernaar neigen. We zijn zondaars in de Bijbelse zin van het woord, dat het beeld oproept van een boogschutter die zijn doel mist. Wij gedragen ons vaak zo dat we het doel van ons leven missen; de goddelijke kern van goedheid, liefde en creativiteit.

Dit roept spanning in ons op, die zorgt voor het verlangen om een beter mens te worden. Goedheid is eindeloos, creatief, scheppend. Het kwade is benauwend en saai. Het herhaalt zich, zoals Poetin de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog heeft herschapen. Echt grote mensen worden gedreven door liefde.

Het kwade bestaat niet zelfstandig, het goede is groter. Vergelijk het met een auto met een deuk erin. De deuk kan niet zonder de auto, de auto wel zonder de deuk. Maar de deuk zorgt ervoor dat je je voorzichtiger gaat gedragen in het verkeer. Wat wij kwaad of slecht noemen, is wat mystici een “donkere gave” noemen, een leerschool.

Volgens mystici zou je het hele leven kunnen zien zoals de verloren zoon in de parabel van Jezus: we zijn op weg naar huis.’