Het bedrag ineens opent de doos van Pandora

Het moest in 2019 het kroonjuweel van het Pensioenakkoord worden: wie met pensioen zou gaan, mocht tien procent van zijn pensioenpot in één keer opnemen. Leve de keuzevrijheid, meenden vooral de liberalen van D66 en VVD.

Nu, vijf jaar later, is de glans van dat briljante idee verdoft. De Eerste Kamer stuurde het wetsvoorstel voor het bedrag ineens als onuitvoerbaar terug naar de Tweede Kamer, waar het drie jaar lang in een la verdween. Met kleine aanpassingen kwam het vorige week terug op de agenda van de Tweede Kamer, waar minister Van Hijum het mocht verdedigen. Niet helemaal tot zijn genoegen: “Ik weet niet of de regering dit voorstel helemaal zelf verzonnen zou hebben.”

Leuke dingen

De liberalen wilden tijdens de discussies eigenlijk heel wat leuke dingen voor de vrije mens verzinnen. Het ging daarbij om een tijdelijke ontheffing van het betalen van premies, zelf mogen kiezen bij welk pensioenfonds je je zou willen aansluiten, het trekken van een tonnetje uit je pensioenvermogen om een huis te kunnen kopen.

Uiteindelijk bleef alleen het bedrag ineens over. Dat bedrag komt overeen met tien procent van je pensioenvermogen, voor een caravan of een traplift. Maar dan mag je niet meer kiezen voor de zogeheten ‘hoog-laag-constructie’, waarbij je vijf tot tien jaar een hoger pensioen krijgt – en daarna natuurlijk een lager levenslange pensioenuitkering, net als bij het bedrag ineens.

Niet meer kiezen

Kortom: je kunt niet meer kiezen, maar je mag uit één mogelijkheid meer kiezen. De andere mogelijkheden bestonden al: eerder of later met pensioen, deeltijdpensioen, wel of geen nabestaandenpensioen en die hoog-laag-constructie. En ter relativering: al deze keuzes moet je maken op het moment dat je met pensioen gaat. Dus de dik drie miljoen gepensioneerden kopen hier niets voor..

Ofwel: de belofte om het pensioen persoonlijker te maken komt niet helemaal uit de verf.

Blijft het bedrag ineens over. Daar zouden de 200.000 mensen die jaarlijks met pensioen gaan eventueel voor kunnen kiezen. Waarbij zij na dat bedrag ineens overigens levenslang tien procent minder pensioen ontvangen. Niet onderbouwde schattingen zeggen dat zo’n 20.000 mensen hier wel voor voelen.

Fluitje van een cent

Het leek indertijd een fluitje van een cent, zei actuaris en kamerlid namens NSC Agnes Joseph vorige week in de Tweede Kamer. Tot bij het uitwerken van het eenvoudige voorstel een doos van Pandora openging.

Ten eerste de belasting. Wie aan het einde van het jaar met AOW gaat en het bedrag ineens zou laten uitbetalen, betaalt veel meer belasting dan wie aan het begin van het jaar dat doet. Dat heeft te maken met de AOW-premie en het middelen van de belastingdruk over het hele jaar.

Oplossing: je mag het bedrag ineens overhevelen naar het volgende jaar.

Probleem: als je in tussentijds overlijdt, dan krijgt de nabestaande niet het bedrag ineens, maar de tien procent gemiste pensioenuitkering. Communicatief nogal een uitdaging voor pensioenfondsen om dit aan echtgenoot/genote uit te leggen.

Probleem: mensen met een laag inkomen kunnen huur- en/of zorgtoeslagen over dat jaar kwijtraken omdat ze plots een veel hoger inkomen genieten. Het Nibud berekende dat voor sommigen slechts twintig procent netto zou overblijven. Overigens zouden ze daarna misschien weer recht hebben op hógere toeslagen, omdat ze een lager inkomen krijgen.

Oplossing: het CDA kwam met een voorstel om het bedrag ineens buiten het zogeheten ‘toetsings-inkomen ‘ (het inkomen waarop het recht op toeslagen wordt verleend) te houden.

Probleem: Hier komt Pandora het best tot haar recht.

• Wie moet dat de belastingdienst laten weten? Pensioenfondsen hebben geen zicht op de inkomenssituatie van de deelnemer. Mensen moeten zelf aanmelden – en we hebben al een toeslagenaffaire.
• De dienst toeslagen die de aanvragen moet beoordelen, is al overwerkt, heeft te weinig personeel – en krijgt er een taak bij. De ICT moet op orde worden gebracht. Dat kost zo’n drie jaar en de overheid heeft geen gunstig track record met ICT-projecten. Bovendien zouden andere taken van de dienst toeslagen moeten worden opgeschoven – welke is onduidelijk. Los nog van de kosten.
• De regering wil eigenlijk op termijn -terecht – af van de toeslagen. Nu wordt alles juist nog gecompliceerder gemaakt.
• Waarom zou het bedrag ineens opeens apart worden gehandeld voor een probleem van één jaar, terwijl bij de hoog-laag-constructie het om vijf of meer jaren kan gaan? Dat is toch rechtsongelijkheid?

Probleem: Agnes Joseph vroeg zich nog af hoe het zou gaan als een pensioenfonds invaart. Wie vlak voor het invaren het bedrag ineens aanvraagt, kan nadeel ondervinden als na het invaren de persoonlijke pensioenpot opeens groter blijkt. Laat staan hoe overzichtelijk het wordt als je drie pensioenen hebt bij fondsen die alle op verschillende momenten invaren.

Oplossing: nog geen

Volgende week zou de Tweede Kamer moeten stemmen over het wetsvoorstel bedrag ineens. Het zou met niet verbazen als het voorstel nog wordt aangenomen ook. Maar dan niet meer praten over vereenvoudigingen en behoorlijk bestuur. Pandora heeft duidelijk haar klep opengedaan. Het kroonjuweel blijkt klatergoud – en ik ga nog even oefenen op metaforen.