De laatste zijn

Wat doet dat met een mens?

‘Ik ben de laatste der Mohikanen’, zeggen de ouderen die Miriam Kersten heeft gesproken voor haar onderzoek ‘De laatste van een gedeeld verleden’. “Zij maken deel uit van een persoonlijke of de Nederlandse geschiedenis en kunnen dat niet meer met lotgenoten delen. Dat doet iets met hoe je in het leven staat.”

Miriam Kersten richt zich in haar onderzoek op zingeving en hoe het is om de laatste te zijn van een gedeeld verleden. “De mensen die ik heb geïnterviewd vertellen allemaal hetzelfde over hun deelgenoten”, vertelt Kersten. “Dat het voelde als thuiskomen. Sommigen noemen het in de ziel kijken of contact maken op zielsverband. Wat ze bijna allemaal zeggen is ‘Ik ben de laatste der Mohikanen’. Een jeugdvriend, broers en zussen, vakgenoten; degene met wie ze een belangrijk deel van hun leven hebben meegemaakt, zijn er niet meer.

Je verhaal delen

“Alle geïnterviewden zoeken naar manieren om hun verhalen te delen en de geschiedenis door te geven.” zegt Kersten. “Het liefste zijn ze verbonden met de mensen van toen en als dat niet kan zoeken ze andere manieren. De rust die over mensen neerdaalt als hun verhaal bijvoorbeeld wordt gedeeld met kleinkinderen is opvallend. Sommigen ouderen houden websites bij, zijn gastspreker op scholen, vrijwilliger in een museum, of doneren items aan een museum. Waar het om gaat is het laten zien van je verleden aan de volgende generatie. Want je verhaal delen brengt zingeving, een belangrijke pijler in de zorg rondom het levenseinde.”

De balans opmaken

Kersten: “Wat is de waarde van je bestaan, wat is de reden dat je hier bent en welke levensvragen kom je tegen? Zeker op hogere leeftijd maken mensen de balans op en vragen zich af wat voor leven ze hebben gehad. Weten dat je leven zin heeft gehad geeft veel voldoening. En de sociale omgeving is heel belangrijk om die erkenning te geven. Als je omgeving wegvalt verlies je een deel van je identiteit en dat heeft impact op je gevoel van zingeving. Als jouw ambacht ophoudt te bestaan, wat doe je dan met het deel van jouw identiteit dat je daaraan ontleent?”

De laatste veteraan uit de Nederland-Indië oorlog

“Een prachtig interview had ik met een meneer van 86 jaar”, vertelt Kersten. “Hij is de laatste van zijn peloton uit de oorlog Nederland-Indië. Zelf zegt hij over de laatste zijn: ‘Ook al leer je er mee omgaan, het blijft pijn doen omdat je er regelmatig mee geconfronteerd wordt.’ Hoe ouder je wordt hoe minder sociale omgeving je hebt. Maar de behoefte om contact te hebben, die blijft overeind. Dat deel kun je niet meer delen met de mensen van toen. Dus als je een herinnering hebt, of een gedachte hierover, kun je niemand bellen om dat te delen. Regelmatig gaat hij naar een veteranendag en dat geeft veel voldoening. Er is niemand meer van toen, maar er zijn anderen met een oorlogsverleden. Af en toe treft hij daar iemand met dezelfde levenservaring, waardoor je aan een half woord genoeg hebt. Het echt contact maken, dat is belangrijk. Zijn kleinzoon studeert geschiedenis. Dat doet hem deugd, want nu is er iemand in de familie geïnteresseerd in zijn verleden.”

De laatste van de familie

Kersten: “Wat ook voorkomt is dat iemand de laatste is van het gezin, als ouders, broers en zussen zijn overleden. Zo sprak ik een mevrouw van 76 jaar, ze is nog fit en vitaal en heeft nog heel levendige jeugdherinneringen, maar niemand om deze mee te delen. Ook al heeft ze zelf een gezin met lieve kinderen en een man, die waren niet bij haar eigen jeugd en alle verhalen en leuke herinneringen die daarbij horen. Want dat je vroeger appeltjes bij de boer stal, alleen je broer en zus weten hoe leuk dat was. Via een landelijk meldpunt voor gastsprekers spreekt zij nu op middelbare scholen over de Tweede Wereldoorlog. Dat vindt ze heel waardevol en geeft haar veel energie. Naderhand worden er vragen gesteld door de leerlingen, dan heeft ze als spreker echt het gevoel wat er is aangekomen. Ze hoopt dat je iets bijdraagt om te voorkomen dat er zich ooit nog zoiets verschrikkelijks als oorlog zal voltrekken. Al is er maar een splintertje van haar verhaal wat iemand goed kan doen dan motiveert deze mevrouw dat.”

De laatste van een ambacht

“Soms houden beroepen en ambachten op te bestaan”, vertelt Kersten. “De kinderen van een 85-jarige meneer namen zijn eeuwenoude ambacht, hoepelmakerij, niet over. Hoepels werden gebruikt om duigen van vaten bij elkaar te houden. Nu zingen ze met kinderen en kleinkinderen nog altijd het liedje dat vroeger werd gezongen in de werkplaats; een lied waarin het oude ambacht wordt bezongen. Hij snapt dat ze zijn vak niet willen overnemen. Toch doet het hem pijn dat iets waarmee hij is opgegroeid, straks ophoudt te bestaan. Hij was zelf de vierde generatie in het bedrijf en heeft het beroep zijn hele leven uitgeoefend. De zingeving vindt hij nog in het hobbymatig hoepels maken. Wetende dat zijn kinderen zijn vak niet zouden overnemen, is hij begonnen alles op te schrijven en vast te leggen op dia’s. Dit deelt hij weer met basisscholen uit de buurt en zo geeft hij zijn kennis toch door.”

De laatste van twee oorlogen

“Soms ben je misschien niet letterlijk de laatste maar voelt het wel zo. De meneer van 83 jaar die ik sprak over zijn verleden in de Nederland-Indië Oorlog is daar een mooi voorbeeld van. Naast zijn werk bij de geneeskundige troepen in de Nederlands-Indië Oorlog heeft hij als kind in de Tweede Wereldoorlog een bombardement meegemaakt. Tijdens het interview kwam dat verleden veel meer naar voren. Hoe ouder hij wordt, hoe meer het hem raakt. Zijn zus leeft nog maar met haar kan hij er niet over praten. Ze hebben het bombardement heel anders beleefd. Zijn zus was toen vooral bezig met verliefd zijn op de militairen en hij zag als klein kind alleen maar hoe de helft van het huis in brand stond. Hij heeft een geweldig archief van foto’s en krantenknipsels. Wat hij hiermee moet weet hij nog niet. Zelf kijkt hij er wel regelmatig in. Zijn vrouw heeft er geen affiniteit mee en hij weet niet wat hij ermee moet doen als hij er straks niet meer is.”

Miriam Kersten

Miriam Kersten werkt aan de Hogeschool Avans als docent bij de opleiding sociale studies in ‘s Hertogenbosch en doet onderzoek bij het Lectoraat Zorg rondom het levenseinde onder leiding van lector Michael Echteld. Echteld komt in dit nummer ook aan het woord, op pagina’s 42 en 43.

Bent u ook de laatste van een gedeeld verleden en wilt u deelnemen aan het onderzoek van Miriam Kersten? Stuur dan een mail met een korte beschrijving van uw verhaal naar mj.kersten@avans.nl.